عبدالباقی نهاوندیباقی نهاوندی، عبدالباقی، متخلّص به «باقی»، شرح حال نویس، مورخ و شاعر قرن دهم و یازدهم بوده است. فهرست مندرجات۲ - سرگذشت باقی نهاوندی در زمان وزارت پدر و برادرش ۳ - استاد باقی نهاوندی ۴ - سرودن غزل توسط باقی نهاوندی برای عبدالرحیم خان خانان سپهسالار هندی ۵ - برخی از معاصران باقی نهاوندی ۶ - مذکور نبودن دیوان باقی نهاوندی در آثار معاصرین ۷ - نوشته شدن دیباچه‌ای علمی بر دیوان عرفی شیرازی توسط باقی نهاوندی ۸ - مهمترین اثر باقی نهاوندی ۹ - استفاده باقی نهاوندی از کتب تاریخی دراثر خود ۱۰ - اهمیت و تأثیر کتاب باقی نهاوندی بر تاریخ ادبی ایران وهند ۱۱ - مکان و نحوه چاپ کتاب باقی نهاوندی ۱۲ - فهرست منابع ۱۳ - پانویس ۱۴ - منبع ۱ - محل تولد و درگذشت باقی نهاوندیاو در ۹۷۸ در قریه چولک نهاوند به دنیا آمد و در ۱۰۴۲ در هند درگذشت. ۲ - سرگذشت باقی نهاوندی در زمان وزارت پدر و برادرشپدرش، خواجه آقابابا، متخلّص به مُدرِکی (متوفی ۱۰۰۰) به فرمان شاه عباس اول صفوی (حکومت: ۹۹۶-۱۰۳۸) به وزارت و نظارت همدان منصوب شد . [۱]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۵-۶، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
[۲]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۱۵۳۷، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
و باقی در ایّام وزارت و دولت پدر و برادرش، آقاخضر (مقتول در ۱۰۱۶)، مدتی در همدان و چندی در سمنان و بسطام و دیلمان و لاهیجان و بَوانات فارس و یزد و ابرقو عهده دار وزارت و مسئولیتهای دولتی بود و بعدها مسئول محصولات املاک خالصه پادشاهی، در کاشان شد. [۳]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۱۵۴۲، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
۳ - استاد باقی نهاوندیاو از شاگردان و مریدان مغیث الدین علی محوی اسدآبادی همدانی، شاعر قرن دهم (متوفی ۱۰۱۶) بود و رباعیات او را در زمان حیات شاعر گردآوری کرد و بر آن دیباچه‌ای نگاشت و به تتبّع از او، رباعیهای صوفیانه و واعظانه سرود. [۴]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۱۲-۱۳، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
۴ - سرودن غزل توسط باقی نهاوندی برای عبدالرحیم خان خانان سپهسالار هندیپس از شنیدن وصف شاعرنوازی عبدالرحیم خان خانان سپهسالار هندی (۹۶۴-۱۰۳۶) و علاقه او به تربیت اهل ادب، در ۱۰۰۷ غزلی در دعاگویی و حسرت دوری از بزم او سرود . [۵]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۱۲، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
[۶]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۵۴۳، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
و میرعماد قزوینی، خوشنویس قرن دهم (مقتول در ۱۰۲۴) آن را به خطّ خوش نوشت . [۷]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۱۵۴۴، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
و همین نکته سبب شد که برخی مثل صبا [۸]
محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۵۲۱، چاپ محمد حسین رکن زاده آدمیّت، تهران ۱۳۴۳ش.
و نفیسی [۹]
سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج ۲، ص ۶۸۵
به اشتباه باقی را خوشنویس بدانند.
پس از کشته شدن آقاخضر جانشین او شد، اما به سبب اشتیاق به محضر خان خانان و بی توجهی صفویان به شعر و شاعری، و حسادت اطرافیان، ایران را ترک کرد و بعد از زیارت عتبات عالیات در ذیقعده ۱۰۲۳ به دربار خان خانان رفت. [۱۰]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۱۵۳۵، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
[۱۱]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۱۵۴۶-۱۵۵۳ ،چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
۵ - برخی از معاصران باقی نهاوندیاز معاصران او می‌توان تقی الدین کاشی صاحب خلاصة الاشعار و زبدة الافکار و برخی از شاعران ایرانی مقیم دربار بابریان مغول در هند از جمله عرفی (متوفی ۹۹۹) و فیضی دَکَنی (متوفی ۱۰۰۴) را نام برد. ۶ - مذکور نبودن دیوان باقی نهاوندی در آثار معاصریندر منابع موجود ذکری از دیوان او به میان نیامده است و از معاصران، فقط آقابزرگ طهرانی [۱۲]
محمد محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسمت ۱، ص۱۲۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و گلچین معانی [۱۳]
احمد گلچین معانی، کاروان هند، ج۱، ص۱۵۵، مشهد ۱۳۶۹ ش.
به این مطلب اشاره کرده‌اند.
ازجمله اشعار او قصیده‌ای است در مدح خان خانان در ۶۱ بیت و قطعه ای در دوازده بیت که در مآثر رحیمی [۱۴]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۳، قسمت ۲، ص۱۵۴۶-۱۵۵۳، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
مضبوط است.
۷ - نوشته شدن دیباچه‌ای علمی بر دیوان عرفی شیرازی توسط باقی نهاوندیباقی بر دیوان عرفی شیرازی دیباچه‌ای نگاشته و در آن سیر شعر را تا عهد سلطان حسین بایقرا (متوفی ۹۱۱) شرح داده است؛ سپس از «طرز نو» و «مکتب وقو ع» و پدیدآورندگان آن سخن گفته تا دوره شاعری عرفی شیرازی که هر دو طرز را منسوخ کرده و شیوه‌ای تازه آورده است.از این دیباچه، موضوع تحقیق باقی در شعر فارسی و تحلیل سخن شاعران هم‌عصرش مسلم می‌شود. [۱۵]
ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران،ج ۵، بخش ۱، ص ۵۲۴، تهران ۱۳۶۳-۱۳۷۰ ش.
[۱۶]
ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۵۲۶-۵۲۷، تهران ۱۳۶۳-۱۳۷۰ ش.
از دیوان عرفی با دیباچه باقی، نسخه‌ای در کتابخانه دانشگاه تهران (ش ۳۰۳۳) موجود است. [۱۷]
احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطّی فارسی، ج۳، ص۲۴۴۱،تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۱ ش.
۸ - مهمترین اثر باقی نهاوندیمهمترین اثر باقی کتاب مآثر رحیمی در تاریخ و رجال عهد مؤلف و ذکر احوال سلاطین قراقوینلو است که آن را به سفارش خان خانان در ۱۰۲۵ تألیف کرده و در آن آنچه را دیده و شنیده و از مقربان و معتمدان او پرسیده و بر آن آگاهی یافته، گردآورده است. این کتاب شامل مقدّمه، چهارفصل، و خاتمه است ـ بدین ترتیب: مقدّمه، در ذکر حسب و نسب خان خانان و امارت اجداد او در عراق عرب و عجم فارس و آذربایجان و بعضی از نواحی خراسان و سبب توجه این خانواده به هندوستان؛ فصل اوّل، در ذکر سرسلسله این دودمان، محمّد بیرام خان (مقتول در ۹۶۸) و فتوحات و احوال سلاطین غزنوی تا زمان سلطنت جهانگیرشاه، پسراکبرشاه، و احوال برخی سلاطین بنگاله و جونپور و مالوَه و کشمیر و مُلتان؛ فصل دوم، در آثار بزرگی و مملکتداری و فتوحات خان خانان و ذکر سلاطین گجرات و سند و دَکَن و خاندیش؛ فصل سوّم، در ذکر خدمات او از جمله تعمیر مساجد و مدارس و خانه‌ها از دارایی شخصی؛ فصل چهارم، در ذکر احوال فرزندان او؛ خاتمه کتاب، در ذکر احوال کسانی که به دربار خان خانان روی آوردند، در سه قسم: علما و فضلا، فصحا و شعرا، سپاهیان و هنرمندان اصناف. ۹ - استفاده باقی نهاوندی از کتب تاریخی دراثر خودباقی در تألیف این کتاب از کتب تاریخی معتبر پیش از خود مانند تاریخ فیروزشاهی، اکبرنامه، منتخب التواریخ، روضة الصفا، ظفرنام ه، تاریخ اکبری، خلاصة الاخبار و امثال آن سود جسته است . [۱۸]
احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره های فارسی، ج۲، ص۷۴۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۹]
باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۱۵، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱.
و درمقابل، در تألیف تذکره‌هایی چون سفینه خوشگو، چمن سرو، صحف ابراهیم، تذکره شعرای کشمیر، نیز از آن به عنوان منبع اصیل و معتبر استفاده شده است.
۱۰ - اهمیت و تأثیر کتاب باقی نهاوندی بر تاریخ ادبی ایران وهندبه گفته آفتاب اصغر [۲۰]
آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۲۱۷، لاهور ۱۳۶۴ش.
[۲۱]
آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۲۱۹، لاهور ۱۳۶۴ش.
مآثر رحیمی یکی از مهمترین آثار دوره جهانگیری در زمینه شرح حال نویسی است و باقی با این اثر خود، موجب ترقی تاریخ نویسی فارسی تیموریان هند شده است.
اهمیت این کتاب از نظر اشتمال بر اطلاعات ارزنده درباره تاریخ و پادشاهان و عالمان و شاعران و سرداران و هنرمندان معاصر مؤلف و ذکر بسیاری از خاندانهای سلطنتی هند از غزنویان به بعد و تاریخ ادبی ایران و هند است. [۲۲]
ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵، بخش ۳، ص۱۷۴۱، تهران ۱۳۶۳-۱۳۷۰ ش.
۱۱ - مکان و نحوه چاپ کتاب باقی نهاوندیاین اثر در ۱۹۲۴-۱۹۳۱ (۱۳۰۳ـ۱۳۱۰ ش) به اهتمام محمد هدایت حسین در کلکته در پنج جلد چاپ سربی شده که نسخه‌ای از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. ۱۲ - فهرست منابع(۱) محمد محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳ . (۲) آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، لاهور ۱۳۶۴ش . (۳) باقی نهاوندی، مآثر رحیمی، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۴ـ ۱۹۳۱ . (۴) محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، چاپ محمد حسین رکن زاده آدمیّت، تهران ۱۳۴۳ش . (۵) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، تهران ۱۳۶۳-۱۳۷۰ ش . (۶) احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره های فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش . (۷) احمد گلچین معانی، کاروان هند، مشهد ۱۳۶۹ ش . (۸) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۱ ش . (۹) سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران ۱۳۶۳ ش . ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالباقی نهاوندی»، شماره۲۹۶. رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی
|